حضانت، دعاوی خانواده، طلاق، طلاق توافقی، مقالات، ملاقات با فرزند، نفقه
نفقه فرزند
خرداد
مفهوم حقوقی نفقه فرزند و مبنای قانونی آن
کودک موجودی است که به خواست و اراده والدین و با ارتباط آنها با یکدیگر متولد می شود و در تولد این موجود هریک از والدین به همان اندازه سهیم و مسئول هستند لذا باید در حین دوران جنینی و در دوران پس از تولد تا زمانی که کودک قادر به نگهداری و ادامه حیات خود باشند از کودک حمایت(نفقه فرزند) و سر پرستی کنند .
آیا در کشورهای دیگر هم نفقه وجود دارد؟
اولین مرحله از حمایت و سرپرستی کودک مربوط به دوران جنینی می شود و زمانی است که کودک با نام حمل خوانده می شود. در حقوق کشورهای دیگر نیز مفاهیمی تحت این عنوان بررسی شده است چنانکه در حقوق کشورهای انگلیسی زبان مفهوم نفقه در دو عنوان مختلف نفقه همسر alimony و نفقه کودک child support مطرح گردیده است و مبلغی که به زن برای گذران زندگی پرداخت می شود تحت عنوان نخست و مبلغی که برای تامین نیازهای کودک و گذران زندگی و تحصیل او پرداخت می شود تحت عنوان دوم مطرح است.
آیا جنین هم مستحق نفقه است؟
نفقه حمل(جنین)
در مورد استحقاق نفقه زن در دوران پس از جدایی زن از شوهر نظرات پذیرفته تر بر آن است که زن در این مدت حق نفقه ندارد. بعضی از حقوقدانان، زن باردار را در زمان عده فسخ نکاح(سه ماهه انتظار بعد از طلاق یا فسخ نکاح) مستحق نفقه دانسته اند.
ظاهرا قانون مدنی هم پیروی از نظر مذکور نموده است زیرا که آنچه در ماده ۱۱۰۹ بیان شده است حاکی از استحقاق زن به نفقه در دوران بارداری است بنابر این جنین نیز در این مدت دارای حق نفقه است.
نفقه جنین مربوط به نفقه زوجه است یا نفقه فرزند؟
اما عده دیگری این نفقه را از جنس اجرت و دستمزد برای حاملگی دانسته و آن را در واقع نفقه حمل می دانند که چون امکان تغذیه جنین از طریق دهان وجود ندارد آین نفقه به زن پرداخت می شود.
فایده این بحث در آنجا ظاهر می شود که اگر نفقه زن حامله را نفقه به جنین محسوب کنیم این بدین معناست که نفقه مذکور نفقه اقارب است و اگر متعلق به زن فرض شود نفقه زوجه محسوب می گردد و احکام و آثار متفاوتی دارد مثلا در نفقه اقارب توان مالی نفقه دهنده و محتاج بودن گیرنده شرط است در حالی که در نفقه حمل اینچنین نیست.
نفقه کودک پس از تولد
نفقه کودک در عرف و مذهب
یکی از جنبه های سرپرستی کودک تامین هزینه های و مخارج کودک و در اصطلاح فقهی نفقه است .در فقه اسلامی پرداخت نفقه توسط پدر و مادر به فرزند و پرداخت نفقه توسط فرزندان به پدر و مادر امری مسلم است و برای آن اتفاق نظر وجود دارد.
حتی در باره حق جد پدری و مادری نیز مشهور بر وجوب پرداخت نفقه به نوادگانشان است نفقه کودک و اطفال شامل تمام امور ضروری برای کودک می شود مانند اجرت شیرخوارگی ، تامین خوراک،پوشاک ، هزینه های درمان ، مسکن و تحصیل و… بسته یه زمان و مکان زندگی کودک می باشد و باید عرف و عادت محل و زمان زندگی کودک در تعیین آنها در نظر گرفته شود.
نفقه کودک در قوانین و کنوانسیون های بین المللی
حق نفقه کودک و مسئولیت والدین نسبت به پرداخت آن موضوعی است که در اسناد بین المللی مورد شناسایی کشورها به صورت بین المللی قرار گرفته است. کنوانسیون حقوق کودک بیان می کند که رشد و باروری و تعالی کودک نیاز به ابزار و امکانات و شرایطی دارد که مسئولیت مشترک آن به عهده والدین بوده و از حقوق اساسی مربوط به حقوق بشر می باشد و مسئولیت کامل آن را بر عهده پدر و مادر قرار داده است.
در اسناد دیگری هم این موضوع مورد بررسی و تاکید قرار گرفته است برای مثال کنوانسیون دیگری به نام کنوانسیون جبران خسارات خارج از نفقه هم به این حق صحه گذاشته که توسطه ۶۴ کشور به تصویب رسیده است.
همچنین کشورهای اتحادیه اروپایی نیز اسنادی را در جهت تامین نفقه و قواعد حاکم بر آن در کشورهای عضو اتحادیه اروپا تنظیم و تصویب کرده اند.که بر حق نفقه کودک و مسولیت والدین در تامین هزینه های زندگی و رشد کودک تاکید کرده است.
مسئولیت پرداخت نفقه کودک با چه کسی است؟
مسئولیت پرداخت نفقه از نظر قوانین بین المللی
با نگاهی به متن کنوانسون حقوق کودک مشاهده می شود که ماده ۱۸ به نگهداری از کودک اختصاص یافته است در بند اول این ماده اشاره شده که ” پدر و مادر هردو با هم مسئولیت تربیت و رشد کودک را بر عهده دارند”. بخشی از این مسئولیت مربوط به تکالیف مالی است که به نظر می رسد مشترکا بر عهده والدین گذاشته شده است.
بر خلاف قانون ایران اولویتی برای پدر در پرداخت نفقه در نظر نگرفته است. و همچنین صحبتی از جد پدری نیز در میان نیست. بند دوم و سوم این ماده نیز الزاماتی را برای دولت ها در نظر گرفته تا شرایط مناسب را جهت پرورش و نمو کودکان حتی کودکانی که والدین شاغل دارند یا بی سرپرست هستند فراهم کند که این مسئولیت دولت پرداخت نفقه مستقیم یا غیر مستقیم به کودکان نیازمند نیز می تواند تفسیر شود.
مسئول پرداخت نفقه در قانون مدنی
قانون مدنی تاکید کرده است که نفقه کودک باید توسط والدینی که سرپرستی و ولایت او را بر عهده دارند پرداخت شود و این موضوع نباید از نظر دور بماند و نادیده انگاشته شود بر همین اساس با توجه به اینکه یکی از وظایف اصلی پدر و مادر نگهداری از کودک است، ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی حضانت و سرپرستی از اطفال را برای والدین هم حق و هم تکلیف دانسته است و بر اساس اینکه همین قانون مدیریت و ریاست خانواده را بر پدر قرار داده است لذا هزینه های نگهداری طفل هم بر عهده اوست.
در صورت فوت یا غیبت پدر پرداخت نفقه به عهده کیست؟
و در مورد خانواده هایی که پدر ندارند و پدر سرپرستی خانواده را بر عهده ندارد نیز قانون ساکت نیست و حکم دیگری صادر کرده است بر این اساس ماده ۱۱۹۹بیان داشته است که:
«پرداخت و تامین نفقه اولاد بر عهده پدر بوده و در صورتی که پدر فوت کرده باشد یا قادر به پرداخت نفقه نباشد پرداخت نفقه بر عهده پدر بزرگ خواهد بود و در صورتی که جد پدری هم زنده نباشد یا نتواند نفقه بپردازد تامین هزینه ها بر عهده مادر بزرگ خواهد بود و در صورتی که مادر بزرگ هم نباشد یا خودش مشکلات معیشتی داشته باشد به عهده اجداد پدی و اجداد مادری یعنی مادر بزرگ پدری یا مادر بزرگ پدری خواهد بود» .
لذا مسئولیت پرداخت نفقه در صورتی که پدر سرپرست خانواده نباشد یا توان پرداخت نداشته باشد به ترتیب مذکور در ماده می باشد.
اگر هیچ یک از والدین و چدات زنده نباشد مسئول پرداخت نفقه کیست؟
اگر هیچ یک از افراد مذکور زنده نباشند و مسئولیت پرداخت نفقه به گردن خویشاوندان طفل بیافتد ترتیب پرداخت آن به این صورت است که در صورت تعدد افراد مسئول، مسئولیت مشترک بر عهده همه آنهاست و به اشتراک مسئول پرداخت اند و اگر عده ای از آنها ناتوان از پرداخت باشند مسئولیت با کسانی است که شرایط انفاق را دارند. و اگر عده ای از آنها از پرداخت استنکاف کنند و یکی از جانب دیگران کل هزینه ها را بپردازد می تواند به دیگران بابت این مبالغ رجوع کند.
سن دریافت نفقه و نحوه تعیین میزان نفقه
این سوال در اینجا مطرح می شود که سن پایان استحقاق فرزندان برای دریافت نفقه چه سنی است؟
در متون قانونی و مقررات موضوعه کشور در هیچ مورد به این موضوع اشاره صریح نشده است اما عدالت و انصاف ایجاب می نماید که تا هر زمان که فرزند از شغل و درآمد بهره مند نشده و والدین نیز توانایی پرداخت نفقه به فرزند خود را دارند این مسئولیت را بپذیرند.
البته عرف و رسوم کشور ورویه دادگاهها نیز برای پسر تا سن ۱۸ سالگی به شرط مشغول نبودن به تحصیل و برای دختر تا زمانیکه ازدواج نکرده نفقه در نظر می گیرد. حال اگر اختلاف بین والد و فرزند بالا بگیرد و کار به طرح دعوی مطالبه نفقه برسد این دادگاه است که در خصوص میزان و نحوه پرداخت نفقه تصمیم می گیرد.
البته در این خصوص بدوا امکان سازش وجود دارد اما در غیر این صورت امر به کارشناسی ارجاع می شود و کارشناس حسب وضعیت شغلی، درآمدی و معیشتی پدر و فرزند و شان و جایگاه اجتماعی آنها نسبت به صدور نظر کارشناسی و تعین میزان نفقه اقدام می کند.
میزان نفقه بر چه اساسی تعیین می شود؟
کارشناس مربوط معمولا به طبقه اجتماعی ، محل زندگی،سن، وضعیت جسمی ، روحی وسایر عناصر سازنده هویت فرزند توجه می کند و براین اساس مبلغ مورد نظر کارشناسی خود را اعلام می کند. البته در تعیین میزان نفقه وضع اجتماعی پدر هم اهمیت دارد و هرچه این وضعیت بهتر باشد طبیعتا میزان نفقه هم افزایش می یابد و بالعکس.
اگر زن شاغل یا صاحب مال سرمایه کافی برای گذران زندگی خود و فرزندش باشد آیا می تواند برای مطالبه نفقه کودک خودش به شوهر مراجعه کند؟
باید گفت زنانی که شاغل هستند و نیازمندی مالی ندارند هم می توانند برای مطالبه نفقه فرزند خود شوهر رجوع کنند البته در این مورد تعیین میزان نفقه تابعی از وضع زندگی، محل سکونت و سابقه خانوادگی و اجتماعی مادر است چون عملا کودک در محیطی زندگی و نمو می نماید که مادر در آنجا ساکن است پس لازم است که نفقه با شرایط زندگی کودک مطابق باشد. پس نفقه یک کودک در حاشیه شهر با نفقه یک کودک در مناطق مرفه یکسان نیست.
تفاوت های نفقه فرزند و همسر چیست؟
مطالبه نفقه گذشته
بر اساس ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی زن می تواند نفقه زمان گذشته خود را مطالبه کند وبرای دریافت آن در دادگاه طرح دعوی نماید ولی اقارب نسبی فقط نسبت به نفقه آینده می توانند مطالبه نفقه نماید.
دارای نفقه دهنده
نفقه زن منوط و معلق به فقر و یا تمکن مرد نیست . زن ، اگر چه ثروتمند یا شاغل باشد می تواند از شوهر نفقه بخواهد . در صورت خودداری شوهر از دادن نفقه بر اساس ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی ، زن حق خواهد داشت که طرح دعوی طلاق نماید.
بند ۲ ماده ۸ قانون حمایت خانواده بیان می دارد :”استنکاف شوهر از دادن نفقه زن و عدم امکان الزام او به تادیه نفقه همچنین در موردی که شوهر سایر حقوق واجبه زن را وفا نکند و اجبار او به ایفاء هم ممکن نباشد” زن می تواند از محضر دادگاه تقاضای صدور گواهی عدم سازش نماید .
ولی در نفقه اقارب به بیان مواد ۱۱۹۷ و ۱۱۹۸ قانون مدنی ندار بودن یک طرف و دارا بودن طرف دیگر شرط استحقاق نفقه است .ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی : کسی که مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم سازد .ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی : کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد .
نفقه تکلیف دوطرفه
نفقه زوجه تکلیف زوج است و در حقوق ایران زن مکلف به دادن نفقه به شوهر خود نیست ، در حالی که نفقه اقارب یک تکلیف متقابل است (یعنی فرزند مکلف به دادن نفقه به والدین و پدر مکلف به دادن نفقه به فرزند و نوه هاست .)طلب زن بابت نفقه طلب ممتازه و دارای حق تقدم است . تبصره ۲ ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده چنین اشعار می دارد ؛ “پرداخت نفقه قانونی زوجه و اولاد بر سایر دیون مقدم است “.
برای دریافت مشاوره در خصوص نفقه فرزند و زوجه و ارتباط با بهترین وکیل خانواده ایران و تهران و همچنین استفاده از کمک بهترین وکلای حوزه مورد نیاز خودتان می توانید از راههای ارتباطی گروه وکلای ایران دادفر استفاده نمایید.
