تابعیت کودک در اسناد بین المللی

پس از تولد هر کودک بلافاصله باید این واقعه مورد ثبت قرار بگیرد و به تبع ثبت تولد فرد دارای حقوقی از قبیل حق داشتن، نام شناخته شدن والدین  و کسب تابعیت می شود و همچنین بر این اساس است که اگر والدین قابل شناسایی باشند سرپرستی کودک به آنها واگذار می شود.

ماده 7 کنوانسیون حقوق کودک به بیان این موضوع پرداخته است . در ماده 8 این کنوانسیون نیز کشورهای عضو به محترم شمردن حقوق کودک مانند حفظ هویت، نام و نام خانوادگی و تابعیت ملزم شده اند.

همچنین در کنوانسیون حمایت از حقوق کارگران مهاجر و همه اعضای خانواده آنها هم که در سال  1990  به تصویب مجمع عمومی ملل متحدرسیده است کودکانی که از مهاجران و کارگران زاده می شوند هم حق ثبت تولد و نام را دارند.

به نظر برخی هویت فرد تابعی از نام و تابعیت است و این هویت بایستی توسط دولت ها مورد حمایت و پشتیبانی قرار گرفته و سازوکارهای حمایتی برای آن تعریف و تهیه شود.

تابعیت به چه معنی است؟

در تعریف تابعیت گفته شده رابطه ای است سیاسی که فرد یا چیزی را به دولتی مرتبط می سازد به طوری که حقوق و تکالیف اصلی وی از همین رابطه ناشی می شود مانند تابعیت هر کس به دولت متبوع ، تابعیت کشتی، تابعیت هواپیما و…

در حقوق های مذهبی ملاک تابعیت مذهب است و فاقد مذهب معین نسبت به اهل آن مذهب اجنبی محسوب می شود. تابعیت ممکن است به صورت یک طرفه باشد مثل ماده 976 قانون مدنی که اتباع ایران را شناسانده و ممکن است دوطرفه باشد مثل ماده 979 همان قانون که کسب تابعیت را در رابطه ای دو طرفه مطرح کرده است.”

 

روش اعطای تابعیت در کشورهای مختلف

در بین نظام های حقوقی دو روش برای تعیین تابعیت طفلی که به دنیا می آیدوجود دارد.

یک روش که به روش خاک معروف گشته است اساس تعیین تابعیت را اقامتگاه والدین کودک قرار داده است و روش دیگر روشی است که به سیستم خون مشهور گردیده و مبنای شناخت تابعیت کودک را تابعیت والدین او قرار می دهد.  البته اغلب کشورها یکی از این اصول را به عنوان قاعده اصلی در نظر گرفته و قاعده دیگر را به عنوان قاعده تکمیلی استفاده می کنند.

همچنین حق دارا شدن نام و تابعیت برای کودکان در ماده سوم اعلامیه جهانی حقوق کودک هم مورد تاکید قرار گرفته است این ماده بیان می کند:”كودك‌ بايد از بدو تولد صاحب‌ اسم‌ و مليت‌ گردد”. ماده 24 میثاق حقوق مدنی و سیاسی هم در ماده 24 خود از حقوق مذکور نام برده و این حقوق را به رسمیت شناخته است. این ماده بیان می دارد:

هر كودكي‌ بدون‌ هيچ‌ گونه‌ تبعيض‌ از حيث‌ نژاد ـ رنگ‌ ـ جنس‌ ـ زبان‌ ـ مذهب‌ ـ اصل‌ و منشأ ملي‌ يا اجتماعي‌ ـ مكنت‌ يا نسب‌ ـ دارد از تدابير حمايتي‌ كه‌ به‌ اقتضاي‌ وضع‌ صغير بودنش‌ از طرف‌ خانوادة‌ او و جامعه‌ و حكومت‌ كشور او بايد به‌ عمل‌ آيد برخوردار گردد.

هر كودكي‌ بايد بلافاصله‌ پس‌ از ولادت‌ به‌ ثبت‌ برسد و داراي‌ نامي‌ بشود.

هر كودكي‌ حق‌ تحصيل‌ تابعيتي‌ را دارد».

تابعیت فرد در حقوق داخلی

سابقه مربوط به تنظیم و تدوین مقررات تابعیت در ایران

تا پیش از سال1343 هجری قمری واجد مقررات یکپارچه و منظم نبوده است. چنین مقرراتی معمولا در متن توافق نامه ها، معاهدات و یا توافقاات فردی درج شده بوده ولی در آن سال ،قانونی در قالب اساسنامه و به نام «قانون نامه تابعیت» در مجلس تصویب شد و این قانون تا سال 1313 که مقررات قانون مدنی درباره تابعیت وضع شد همچنان پابرجا بود.

قانون مدنی در مواد 976 تا 991 خود به شرح موضوعات و احکام مربوط به تابعیت پرداخته است و همینطور در قانون اساسی هم در اصل 41و 42 به موضوع چنین اشار شده :

اصل‏ چهل و یکم: تابعیت‏ کشور ایران‏ حق‏ مسلم‏ هر فرد ایرانی‏ است و دولت‏ نمی‏تواند از هیچ‏ ایرانی‏ سلب‏ تابعیت‏ کند، مگر به‏ درخواست‏ خود او یا در صورتی‏ که‏ به‏ تابعیت‏ کشور دیگری‏ درآید.

اصل‏ چهل و دوم: اتباع‏ خارجه‏ می‏ توانند در حدود قوانین‏ به‏ تابعیت‏ ایران‏ در آیند و سلب‏ تابعیت‏ اینگونه‏ اشخاص‏ در صورتی‏ ممکن‏ است‏ که‏ دولت‏ دیگری‏ تابعیت‏ آنها را بپذیرد یا خود آنها درخواست‏ کنند.

ورود به تابعیت ایران و خروج از آن

ضوابط کسب تابعیت ایران ،تابعیت اکتسابی، ترک تابعیت ایران و بازگشت به آن نیز در قانون مدنی آمده است. به نظر می رسد در تصویب قوانین این بخش قانونگذار ایرانی به هر دو سیستم خاک و خون نظر داشته و از هر دو قاعده بهره برده است. این موضوع از مطالعه مواد قانون مدنی قابل درک است .

کسب تابعیت بر اساس رابطه خونی

بند 4 مادة 976 ق.م کسانی که پدر آن ها ایرانی است چه در ایران یا در خارجه متولد شده باشند، تبعة ایران به شمار می روند . به خوبی می توان دریافت که قانونگذار در این بخش از قانون به دنبال اعمال قاعده خون در تابعیت افراد ایرانی است چون در متن ماده بدون توجه به عنصر اقامتگاه به صرف تولد از پدر ایرانی ، شخص را تبعه ایران میداند.

کسب تابعیت بر اساس اقامتگاه

در بندهاي 3 و 2 مادة 976 قانون مدنی قانونگذار قاعده خاک را مد نظر قرار داده است. در بند 3 آمده است: “کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنان غیرمعلوم باشند” و مطابق بند 2 “کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یكی از آن ها در ایران متولد شده به وجود آمده اند، ایرانی به شمار می آیند.

کسب تابعیت اکتسابی از طریق ازدواج و پذیرش تابعیت ایرانی

گفته شده که تابعیت اکتسابی، طبق قانون مدنی، به دو طریق حاصل می شود: یكی به وسیله ازدواج و دیگري به وسیله پذیرش تابعیت ایران. مطابق بند 6 ماده 976، تابعیت ایرانی به “هر زن تبعة خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند” تعلق می گیرد و مطابق بند 2 همین ماده نیز “هر تبعة خارجی که تابعیت ایران را تحصیل کرده باشد”، در زمرة سایر اتباع ایران می پذیرد.

به طور کلی باید گفت قواعد تابعیت ایران از جامعیت قابل قبولی برخوردار است. به عنوان نمونه، یكی از نقاط قوت قانون گذاري ایران، اصول 21 و 24 قانون اساسی است که اصلاحاتی را بر قوانین پیشین حاکم کرده است.

در اصول مذکور ،علاوه بر تمایز میان دارندگان تابعیت اصلی و دارندگان تابعیت اکتسابی، حكم سه موضوع دیگر نیز بیان شده است: نخست، شناخت تابعیت به عنوان حق براي ایرانیان بنابراین اشخاص می توانند در برابر دولت به این حق خود استناد کند، دوم ،تسهیل پذیرش بیگانگان به تابعیت ایران و سوم محدودبودن اختیار دولت در سلب تابعیت از اتباع ایران.

مشکل تابعیت کودکان زنان ایرانی اتباع بیگانه

از آنجایی که مهاجرت افراد از کشورهای همسایه به ایران مرسوم و معمول بوده و بسیاری از آنها که تبعه کشورهایی از قبیل افغانستان و عراق بودند با زنان ایرانی ازدواج کرده و صاحب فرزند نیز می شدند مسئله تابعیت این کودکان از دیرباز محل مناقشه بوده است.

طبق بند 2 ماده 976 قانون مدنی فرزند متولد از پدر ایرانی بدون توجه به محل تولدش ایرانی است. بند 4 این ماده مقرر می‌دارد: “کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنان در ایران متولد شده ایرانی محسوب می‌شوند.” دلیل وضع این مقررات به نظر وجود علاقه و پیوندی است که پدر و مادر کودک با سرزمین ایران پیدا کرده اند.

پس اگر پدر طفلی که در ایران متولد شده است در قلمرو خاک ایران متولد شده باشد بر اساس ماده مذکور بایستی تابعیت ایرانی داشته باشد ولی اگر مادر کودک هم متولد ایران باشد که اصولا کودک تبعه ایران محسوب می شود.

اعطای تابعیت به  کودکان زنان ایرانی از اتباع بیگانه

در حالی که قانونگزار در متن قانون این مقررات را به روشنی وضع کرده است این موضوع در دهه های اخیر همیشه مورد مباحث اختلافی و جنجال بر انگیز بوده است و اجرا آن پذیرفته نمی شده است. همین موضوع باعث شد دولت برای حل و فصل این معضلات لایحه ای را به مجلس ارائه کند.

در لایحه تقدیم شده از طرف دولت نظر به اینکه کارشناسی مناسب و سنجش کافی برای درک ابعاد مشکل صورت نگرفته بود نه تنها مشکل حل نشد که مسایل عدیده دیگری نیز به موضوع افزوده شد. یکی از این مسایل وجود چند شرط در متن این قانون بود و این شرایط عبارت بود از اولا: کودک باید 18 سال تمام داشته باشد و تکلیف کودک زیر این سن را مشخص نکرده است.

ثانیا: عدم وجود سوء پیشینه کیفری . ثالثا: اینکه شخص باید تابعیت های غیر از ایران را رد کرده باشد و نهایتا شرط زمانی یکساله هم که در ذیل این ماده قرار داده شده ، باعث بی فایده شدن این قانون شده است.

دلایل سیاسی و امنیتی عدم اعطای تابعیت

قانون مدنی فرزندان زن و مرد خارجی که در ایران زندگی کرده و صاحب فرزند می شوند را دارای تابعیت ایرانی دانسته است اما چطور است که فرزندان مادران ایرانی که با تبعه بیگانه ازدواج کرده و صاحب فرزند شده اند را فاقد تابعیت ایرانی دانسته و موضوع را دارای جهات امنیتی و سیاسی می داند و این کودکان را از داشتن شناسنامه ایرانی و سایر حقوق از قبیل بهداشت و درمان محروم کرده است؟

به نظر می رسد «در واقع این کودکان از بدو تولد به خاطر اقامت غیرقانونی در ایران مجرم محسوب می‌شوند و جرم آنان ناشی از داشتن مادری ایرانی است که در بسیاری موارد جایی جز ایران برای سکونت ندارند، کما اینکه طی سالیان متمادی تا قبل از سال 85 که این کودکان ایرانی محسوب می‌شدند مشکلی به وجود نیامده بود.

کسب تابعیت وآثار آن

مبدأ آثار تحصیل تابعیت ایران: در خصوص اینکه کسب تابعیت ایران برای یک فرد خارجی از چه زمانی اثر بخش می شود در قوانین حکم صریحی وجود ندارد ولی از ماده 982 قانون مدنی قبل از اصلاح می توان فهمید که مبدا اثر کسب تابعیت از زمان صدور سند تابعیت است. چون این افراد تا انقضا ده سال نمی توانستند برخی مناصب را کسب کنند البته اکنون دیگر این محدودیت ها دایم شده است.

آثار تحصیل تابعیت ایران نسبت به خود شخص چیست؟

نتیجه قبول تابعیت ایران این است که شخص را از کلیه حقوقی که یک شخص ایرانی به موجب قانون دارا است برخوردار می کند و در مقابل نیز او را موظف  و مکلف به انجام تکالیف مقرر قانونی می دارد.

حقوق شخص پذیرفته شده به تابعیت ایران

اگر یک فرد خارجی کسب تابعیت ایران را بکند مثل یک فرد ایرانی از کلیه حقوقی که در قوانین ایران برای یک فرد ایرانی تبعه ایران در نظر گرفته شده بهره مند می شود.

می تواند مثل یک ایرانی در ایران پیشه داشته باشد و به زندگی بپردازد و از قوانینی که به عنوان یک خارجی برایش ایجاد تبعیض می کرد خارج بشود ولی در برخی از موارد به دلیل حساسیت موضوع حق، حتی کسی که به تابعیت ایران پذیرفته شده برخوردار از این حقوق نخواهد بود.

قانونگذار مطابق ماده 982 قانون مدنی در بعضی موارد، محرومیت‌هایی را برای کسانی که به تابعیت ایران پذیرفته شده‌اند، در نظر گرفته است. این ماده در هر دو اصلاح قانون مدنی در سالهای 1361 و 1370 مورد تجدیدنظر قرار گرفته و تغییراتی در آن داده شده است.

تکالیف شخص پذیرفته شده به تابعیت ایران

شخصی که به تابعیت ایران پذیرفته می شود در مقابل حقوقی که از آن برخوردار می شود دارای تکالیفی نیز می باشد.

1) وظیفه اطاعت و حق‌شناسی نسبت به دولت ایران: اطاعت از قوانین و مقررات و  نظامات مملکتی و همچنین احترام نسبت به حیثیت و شئون ملی ایران از وظایف او می‌باشد.

2) انجام خدمت نظام وظیفه: بیگانه‌ای که به تابعیت ایران پذیرفته می‌گردد، باید با رعایت مقررات مربوطه، خدمت نظام وظیفه را در ایران انجام دهد زیرا انجام خدمت نظام وظیفه بهترین نشانه ابراز علاقه نسبت به این آب و خاک است. سوال این است که اگر فد در تابعیت قبلی خود خدمت نظام وظیفه انجام داده باشد آیا این موضوع می تواند او را از انجام مجدد خدمت معاف کند. به نظر می رسد انجام خدمت برای یک کشور دیگر و تحت تابعیت آن کشور عذری برای معافیت از خدمت در کشور جدید نیست.

در صورت نیاز به مشاوره و اخذ همفکری بهترین وکیل تهران در زمینه تابعیت و استفاده از خدمات حقوقی بهترین وکیل تهران و شهرستان در کلیه امور حقوقی خود می توانید با گروه وکلای ایران دادفر از طریق زاههای ارتباطی تماس بگیرید.

مشاوره حقوقی

وکیل دادگستری